SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİ

Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır. Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa, dilden dile yayılarak devam etmiştir. Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir.

Genel Özellikleri

• Dönemin ürünleri müzik eşliğinde ("kopuz" adı verilen sazla) dile getirilmiştir.
  

• Kullanılan ölçü "hece" ölçüsüdür.
  

• Nazım birimi "dörtlük"tür.
  

• Dönemine göre sade bir dili vardır.
  

• Dizelere genel olarak yarım kafiye (uyak) hâkimdir.

• Daha çok tabiat, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.
  

• Bu döneme yönelik elimizdeki en önemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseridir.

Dönemin Ürünleri:

KOŞUK

• "Sığır" denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlere verilen isimdir.

• Dörtlüklerle söylenmiştir.

• Hece ölçüsü kullanılmıştır.
  

• Yiğitlik, aşk, tabiat, hasret, doğa güzelliği, savaş gibi konular işlenmiştir.
  

• Kafiye düzeni "aaab, cccb, dddb..." şeklindedir.
  

• Bu tür daha sonra Halk edebiyatındaki "koşma"nın karşılığıdır.

SAV

• Dönemin özlü sözleridir.

• "Sav"lara bugünkü atasözlerinin ilk şekli diyebiliriz.

SAGU

• "Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin iyiliklerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir.

• Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.

• Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", Divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir.

DESTAN

Destanlar, kökü tarihe dayanan, ilhamını tarihten alan bir halk edebiyatı verimi olduğundan, Türk milletinin tarihten önceki çağlarda yaşayış ve inanışlarını destanlarda, olduğu gibi bulabiliriz.

Destanlar, milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş, göç, afet, kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş, halk arasında kendiliğinden oluşan uzun manzum hikâyelerdir.

Destanlar sadece eski, köklü bir tarihî geçmişi olan milletlere özgüdür. Bir millet büyük olaylar, savaşlar v.b. yaşamamışsa destanı oluşmaz.

Sözlü edebiyatın en önemli kaynağı destanlardır. Dünya edebiyatları içinde destanlar yönüyle en zengin edebiyat, Türk edebiyatıdır. Diğer milletlerin bir veya iki destanı varken Türklerin bunlardan fazla destanı vardır.

Destanların Özellikleri:

• Toplumun ortak görüşlerini yansıtması
  

• Olağanüstü özellikler taşıması
  

• Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan, vb.)
  

• Sade ve ulusal dilde söylenmiş olması
  

• Ulusal nazım ölçüsüyle söylenmiş olması
  

• Oldukça uzun olması
  

• Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilmesi